We herstellen de macht en tegenmacht

De besluitvorming in Nederland is vaak ondoorzichtig en dient niet altijd het algemeen belang. Nieuw Sociaal Contract pleit voor een nieuwe de relatie tussen overheid en urgers. Daarbij hoort ook een duidelijke rolverdeling met voldoende tegenmacht om onze rechtsstaat en samenleving weerbaarder te maken.

We willen de band tussen kiezer en Kamerlid versterken door een regionaal kiesstelsel in te voeren met meervoudige kiesdistricten. In dit stelsel wordt een vast aantal Kamerzetels aan districten toegedeeld (denk aan 100-125). Elk kiesdistrict stuurt zijn eigen volksvertegenwoordigers naar Den Haag, waarbij districten met veel kiezers meer Kamerleden kunnen afvaardigen dan regio’s met minder kiezers. De overgebleven zetels worden zo toegewezen dat er sprake blijft van evenredige vertegenwoordiging. De zorgen en belangen van mensen uit alle delen van het gehele land worden zo beter gehoord in het parlement.
Het beleid in Den Haag steunt te veel op een modellenwerkelijkheid waardoor besluiten objectiever lijken dan ze zijn. Modellen speelden een dubieuze rol in zowel de stikstofcrisis, de gascrisis, het toeslagenschandaal als in de coronacrisis. Ook worden modellen te pas en te onpas gebruikt om het effect van fiscale regelingen op het gedrag van burgers te voorspellen. We willen daarom een verplichte wetenschappelijke standaard voor het gebruik van modellen en algoritmen door de overheid. Deze standaarden moeten openbaar en navolgbaar zijn. Algoritmische risicoprofilering moet periodiek onderworpen worden aan een kritische kwalitatieve en kwantitatieve toets om te voorkomen dat mensen gediscrimineerd worden of ten onrechte als fraudeur worden aangemerkt. Vastlegging in het algoritmeregister wordt verplicht.
Ambtenaren, werknemers of anderen die misstanden melden, moeten als klokkenluider worden beschermd in overeenstemming met de aanbevelingen van de Raad van Europa. De voorstellen in onze initiatiefnota ter bescherming van klokkenluiders zijn hiervoor leidend.
We steunen de invoering van een correctief wetgevingsreferendum. We beschouwen zo’n referendum als een aanvulling op de representatieve democratie. Het referendum wordt ingezet om de vraag te beantwoorden of een door het parlement aangenomen wet wel of niet van kracht moet worden.
Beleidsmakers, toezichthouders en andere instellingen moeten structureel ruimte maken voor praktijkdeskundigen en het perspectief van de burger. Beleidsvorming en controle mogen niet beperkt blijven tot juridische en bestuurlijke invalshoeken. Juist deze instellingen moeten in verbinding staan met de (onderkant van de) samenleving en in het bijzonder met mensen die de nadelige gevolgen van beleid agelijks ervaren.
Politieke partijen vervullen een essentiële rol in onze parlementaire democratie. We steunen de Wet op de Politieke Partijen, die duidelijke eisen stelt aan transparantie en integriteit. Daarnaast moeten er ook minimumeisen komen voor interne partijdemocratie om voldoende inspraak en tegenspraak te organiseren.
Het Inlichtingenbureau (IB) koppelt gegevens van overheidsinstanties om gemeenten te helpen bij het opsporen van uitkeringsfraude, maar valt buiten directe democratische controle. Deze ondoorzichtige positie past niet bij de norm van een betrouwbare en verantwoordbare overheid. Daarom wordt het Inlichtingenbureau omgevormd tot een publieke uitvoeringsorganisatie onder het Ministerie van Sociale Zaken, met duidelijke toezichtstructuren en publieke verantwoording over het gebruik van algoritmen en modellen.
De Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State wordt volledig afgesplitst en verzelfstandigd en ondergebracht bij de rechterlijke macht. Daarmee moet er eindelijk een betere scheiding tussen advisering en rechtspraak komen. Deze verzelfstandiging maakt de rechtsstaat weerbaarder.
Niemand mag boven de wet staan. Wie strafbare feiten pleegt – ook namens de overheid – moet daarvoor aansprakelijk zijn. De wet moet dit ondubbelzinnig vastleggen, gelet op de Pikmeer-arresten. Verder heeft de kwestie-Arib weer aangetoond dat de wetgeving over ambtsmisdrijven voor politici gemoderniseerd moet worden.
Een onafhankelijke rechterlijke macht is essentieel voor een weerbare rechtsstaat. In de Grondwet wordt een extra veiligheidsslot opgenomen: belangrijke wetten over de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht kunnen alleen wijzigen met een 2/3de meerderheid van het parlement. Daarnaast zal bij de benoeming van raadsheren in de Hoge Raad de lijst van kandidaten die de rechterlijke macht opstelt, voortaan beslissend zijn.
De minister van Justitie en Veiligheid wordt meer op afstand geplaatst van de rechterlijke macht. De rechterlijke macht krijgt een eigen begroting.
We versterken de onafhankelijkheid van de inspecties en toezichthouders bij het toezicht op de uitvoering van take en naleving van wetten en regels. Rapportages van de inspecties mogen niet blootstaan aan politieke of departementale invloeden. De inspectie en toezichthouders moeten volledig onpartijdig zijn. Inhoudelijke kennis van het beleidsterrein, aantoonbare expertise binnen de uitvoering en verbinding met de burger is cruciaal bij de Inspecties. We zetten de wet op de rijksinspecties door en zorgen voor een betere waarborging van de onafhankelijkheid, conform de initiatiefnota ‘Voorstellen ter versterking van de onafhankelijkheid van rijksinspecties’.
Ook de archivering van overheidsdocumenten moet op orde worden gebracht. We werken aan een betere uitvoering van de Wet Open Overheid (Woo), maar zijn tegen de afzwakking van de wet. Overtreding van de archiefwet wordt gesanctioneerd.
We handhaven de constitutionele monarchie als staatsvorm, maar het is niet meer van deze tijd dat de koning vrijgesteld is van het betalen van inkomstenbelasting. Deze vrijstelling in de Grondwet wordt opgeheven.

Goed bestuur: onze hoofdpunten

We investeren in een andere politieke cultuur met meer inhoud en open debat.
Een betrouwbare overheid heeft duidelijke en voorspelbare regels.
We geven meer zeggenschap aan burgers en herstellen de tegenmacht.
De overheid moet de mensen vertrouwen. Iedereen heeft het recht op vergissen, met kleine boetes voor kleine fouten.
We versterken en beschermen grondrechten met toegang tot sociale advocatuur.
Burgers hebben rechten met verantwoordelijkheden die daarbij horen. We mogen van hen verwachten dat ze zich eerlijk gedragen, dat ze een fatsoenlijke houding hebben in de openbare ruimte en opstaan tegen racisme, vernielingen en discriminatie.

Goed bestuur: alle standpunten