5 mrt 2025
De koude douche vanuit de Verenigde Staten is nu wel compleet: na de confronterende speech van de Amerikaanse vicepresident Vance in München, de confrontatie in het Witte Huis tussen president Trump en Vance en hun gast president Zelensky, senior-adviseur van de president Elon Musk die instemmend reageerde op zijn X op een bericht dat de Verenigde Staten NAVO en de VN moeten verlaten en volgde de abrupte stopzetting van militaire hulp voor Oekraïne. De veiligheidsgaranties van de verenigde Staten zijn niet alleen voor Oekraïne een vraagteken: ook voor de NAVO zijn zij niet meer onvoorwaardelijk. We moeten als Nederland én als Europa anticiperen op deze nieuwe realiteit.
Door Pieter Omtzigt en Dirk Gotink
Laten we vooropstellen: het is van groot belang om onze band met de Verenigde Staten warm te houden. Op de lange termijn is dat essentieel voor beide partijen. Wij delen al lange tijd dezelfde waarden en blijven die hopelijk delen. Daar moeten we in blijven investeren, hoe moeilijk en ongemakkelijk dat soms ook mag zijn.
De afgelopen weken zijn we geconfronteerd met de realiteit dat de economische, (geo)politieke, demografische en militaire macht van Europa de afgelopen decennia flink is afgenomen. Europese landen moeten vechten om zelfs maar aan tafel te kunnen zitten. We hebben ons de afgelopen jaren onvoldoende voorbereid, terwijl Rusland Georgië binnenviel (2008), de Krim innam (2014), oorlog in de Donbass ondersteunde en Oekraïne binnenviel (2022). Trump eerste presidentschap was een waarschuwing: Europa had moeten anticiperen. Er waren genoeg signalen en er was genoeg tijd.
Nu moet Nederland, net als andere Europese landen, heel snel haar weerbaarheid en paraatheid vergroten. In Europa moet onze cyberveiligheid worden verbeterd. Nu al kampen Europese landen met aanvallen die ontwrichtend werken in hun samenlevingen. De gang van zaken rondom de verkiezingen in Roemenië zijn daar een goed voorbeeld van. Baltische Staten hebben gemiddeld 90 cyberaanvallen per dag. De sterk gedigitaliseerde Nederlandse samenleving maakt een cyberaanval op Nederland een zeer geschikt wapen.
Daarnaast is het zaak we onze militaire capaciteit op orde te brengen. Ook moeten we strategische voorraden aanleggen en minder afhankelijk worden als het gaat om energie, metalen en grondstoffen.
De op handen zijnde mineralendeal was een voorbeeld hoe het niet moet: terwijl de EU bleef overleggen en op soft power wenste in te zetten, leken Rusland en de VS Oekraïense bodemschatten te gebruiken als wisselgeld voor een vredesdeal.
De Europese Unie bleek tot nu toe niet in staat oplossingen te bieden: er wordt vooral gevochten om geld te herverdelen en de zoektocht naar unanimiteit stremt daadwerkelijke besluitvorming. De leiders zijn zo verdeeld, denk aan Orban vs. Macron, dat het overeenstemming en slagvaardigheid in de weg staat. Dat betekent dat een Europees land in zijn eentje alle sancties tegen bijvoorbeeld Rusland kan laten vervallen. Hongarije kan dat over een paar maanden doen.
In een zoektocht naar oplossingen wordt er alweer gesproken over Eurobonds, extra Europese schulden, om bijvoorbeeld defensieinvesteringen mogelijk te kunnen maken. Het is een manier waarop de huidige generatie politici de rekening doorschuift. Met Eurobonds lossen we geen probleem op maar creëren we voor onszelf een extra probleem voor de toekomst. Beter zou zijn om bestaande Europese middelen te herprioriteren.
Met de huidige verdeeldheid en sclerotische besluitvorming in Europa is het ook zeer onlogisch om een Europees leger op te zetten. Wie mag dan wel niet besluiten nemen over zo’n leger? En kan dan tegen de wil van een land het leger van dat land ingezet worden? Zo ja, dan hebben we echt een democratisch probleem. Zo nee, dan kan met dit leger niets effectiefs van de grond komen. En als de Europese commissie besluiten mag nemen over de inzet, dan is er van een democratisch mandaat al helemaal geen sprake. Ook moeten we bij zeer gevoelige besluiten over de inzet van militaire capaciteiten Hongarije bijvoorbeeld niet aan tafel willen hebben. De lijntjes tussen Hongarije en Moskou zijn bijzonder kort.
De coalition of the willing die nu ontstaat is veruit de beste samenwerkingsvorm onder deze omstandigheden. Onder andere omdat het Verenigd Koninklijk, dat geen lid meer is van de EU, erbij betrokken is. Het is van groot belang dat de oorlog op een snelle en rechtvaardige manier eindigt. Het rechtvaardig laten eindigen is onmogelijk wanneer we het voortouw helemaal laten liggen bij Poetin en Trump.
Nu is het moment om onze weerbaarheid op orde te brengen, Europese controle te hebben en houden over energie, grondstoffen en bedrijven en soms effectief eigen alternatieven op te zetten. Dat moeten we doen door te werken aan nieuwe slagvaardige instituties en samenwerkingsverbanden, omdat de oude te kwetsbaar zijn om er volledig op te kunnen vertrouwen. Daarbij moeten we niet alleen reageren op de uitdagingen van vandaag, maar ook anticiperen op die van de komende jaren.
