Jesse Six Dijkstra: Laat demonstranten die regels overtreden zelf voor kosten opdraaien

Vandaag debatteert de Tweede Kamer over het demonstratierecht. Hier is de afgelopen tijd veel om te doen. Mijn inbreng namens Nieuw Sociaal Contract is erop gericht om strenger te gaan handhaven en om demonstranten die schade veroorzaken, doordat ze zich vastlijmen of omdat ze vernielingen plegen, vaker op te laten draaien voor de kosten.

Afgelopen jaar werden in Amsterdam alleen al meer dan 2.700 demonstraties aangemeld. Een record. Tegelijk lijkt de waarde van een vreedzame demonstratie verloren te gaan. Want hoe beter je de samenleving met een demonstratie kunt ontregelen, hoe groter de kans dat media het oppikken. Wie snelwegen blokkeert, universiteiten vernielt, kunstwerken besmeurt of de opening van het Holocaustmuseum verstoort, krijgt alle aandacht. Dat zijn de demonstraties die we ons herinneren. Onder het mom van demonstratievrijheid worden regels met voeten getreden. Maar de rechtsstaat is geen keuzekaart. Je kunt niet kiezen welke regels je wel en niet naleeft.

In het publieke debat draait het namelijk steeds vaker om wie de meeste ontregeling kan bieden bij een demonstratie. Dit gaat ten koste van momenten die vragen om waardigheid en stilte. Zouden we daarom niet moeten pleiten voor een recht op waardig herdenken? Op momenten zoals de opening van het Holocaustmuseum in maart 2024 was het pijnlijk om te zien hoe die stilte verstoord werd door demonstraties waarin het respect ver te zoeken was.

Demonstraties moeten, in lijn met de wet, binnen geluids- en gehoorsafstand plaats kunnen vinden van hetgeen waar demonstranten tegen willen protesteren. Het bevoegd gezag moet dit waar mogelijk faciliteren. Het is daarmee een spanningsveld tussen het recht op demonstratie en het belang van waardigheid tijdens herdenkingsbijeenkomsten. Waar waardigheid op zichzelf, volgens het kabinet, geen juridische grondslag biedt om een demonstratie te weigeren, is het wel nodig dat burgemeesters de ruimte krijgen om waardigheid zwaarder mee te laten wegen in hun beoordeling of een demonstratie wel of niet doorgaat. We moeten niet willen dat waardige herdenkingsbijeenkomsten het slachtoffer worden van mediagenieke tegenprotesten. Daarom moeten burgemeesters het geluids- en gehoorcriterium flexibeler toepassen en zo nodig naast zich neer kunnen leggen.

Demonstraties zijn een belangrijke waarborg tegen een totalitaire staat. De burger moet zich openlijk uit kunnen spreken tegen de overheid, ook (of juist) als die boodschap de overheid niet bevalt. En de overheid moet er zorg voor dragen dat er gedemonstreerd kan worden. Aan die fundamentele vrijheid mogen we geen concessies doen.

Maar ook die vrijheid is niet grenzeloos. Elk recht komt met verantwoordelijkheid, en daarmee vormt het demonstratierecht ook onderdeel van het sociaal contract. Een sociaal contract tussen overheid en burger waarin iemand die een recht uitoefent ook de plicht heeft de grenzen ervan te respecteren. Wij moeten de demonstranten aanspreken op hun plichten. Ik vind het niet uit te leggen dat relschoppende demonstranten zich vastplakken aan het asfalt, waardoor ze losgebeiteld moeten worden, het asfalt hersteld moet worden, maar de kosten daarvan vervolgens door de rest van de samenleving worden gedragen.

Daarom stellen wij voor om bevoegdheden eerder en beter in te zetten: het is nodig dat we strenger handhaven bij ontregelende demonstraties en dat kosten door vernielingen zoveel als mogelijk verhaald worden op de relschoppers. Het is onbestaanbaar dat de maatschappij opdraait voor de schade die een kleine groep onruststokers moedwillig aanbrengt.

We moeten nu eerst kijken welke mogelijkheden de wet biedt om harder op te treden. Want dit is nodig. Vrijheid van demonstratie mag nooit een vrijbrief zijn voor chaos en onrust. Het is tijd voor herstel in de balans tussen vrijheid en verantwoordelijkheid.

Jesse Six Dijkstra