Inbreng Bram Kouwenhoven tijdens de Algemene Financiële Beschouwingen

Het is een eer om hier te mogen staan namens 1,3 miljoen Nederlanders. Een eer en een verantwoordelijkheid. Want hoe kijken zij aan naar deze begroting, naar de financiële situatie in Nederland.

Allereerst duidelijk dat er weinig vertrouwen is in de politiek: Ipsos stelt bij het jaarlijkse Prinsjesdag onderzoek 68% van de Nederlanders weinig tot zeer weinig vertrouwen heeft in de politiek. Gelijk aan het niveau van 2022 met een kabinet van VVD, CDA, D66 en CU.

Daar kwam afgelopen vrijdag een toevoeging bij van het Sociaal Cultureel Planbureau: in hun kennisnotitie benadrukken ze dat we sinds 2021 moeten spreken over een betrouwbaarheidscrisis waarin het functioneren van de politiek zelf centraal staat.

Gaat het dan op begrotingsgebied beter? De Algemene Rekenkamer stelt dat de Nederlandse begroting niet realistisch is. Ze stellen dat risico’s bevat, doordat deze gebaseerd is op niet-uitvoerbare voornemens en niet onderbouwde veronderstellingen. Wat heb je hier als volksvertegenwoordiger van te maken? Ik kan er niet anders van maken dan dat deze begroting niet bijdraagt aan het oplossen van de betrouwbaarheidscrisis. Maar dan toch, de Minister heeft het niet makkelijk. Hij, net zoals de rest van Nederland kampt met twee hardnekkige rekeningen.

Rekeningen van Kabinetten Rutte. De eerste rekening is die van de Kabinetten Rutte. Niet te onderschatten is dat zij zaten van 2012 tot ruim een jaar geleden. Welke kosten staan er op deze rekening?

Allereerst de kosten van de hersteloperaties:

Natuurlijk noem ik het Kinderopvang schandaal en dramatische afwikkeling daarvan. Klopt het dat deze kosten oplopen tot 14 miljard? Wat zijn de uitvoeringskosten per jaar? Acht de minister de afbouw geloofwaardig naar de voorgenomen afwikkeling in 2027? Of komen daar nog kosten onder vandaan?

Groningen. 30 miljard aan kosten voor herstel en perspectief aan Groningen.

WIA herstel: klopt het dat hiervoor meer dan 100 miljoen nodig is en dat er meer dan 1 miljard nodig is voor het hervormen van het systeem? Hoe lang gaan we dit uitstellen?

Box-3 gate: klopt het dat hiervoor 16 miljard euro nodig is? Verwacht u uitstel van de wet werkelijk rendement? Een eenvoudige optelsom maakt de herstel rekening al meer dan 50 miljard euro en het loopt mogelijk nog op. Dan zijn er de kosten door falend beleid die toch ook op deze rekening horen. Nederland kwam in een stikstofslot. Onderzoeksbureaus schatten de kosten op meer dan 15 miljard jaarlijks.

De asielketen is volledig stuk gemaakt. Sinds 2000 wordt stelselmatig te laag begroot heeft de Rekenkamer onderzocht. Het effect hiervan is onvoldoende capaciteit en extreem dure opvang. Klopt het dat er ruim 4 miljard begroot is voor asielopvang in 2026 en erkent de minister dat er stelselmatig te laag wordt begroot? Ook weer komende jaren.

Netcongestie: onderzoeksbureau Ecory’s en de ACM schatten de kosten hiervan op 10 tot 40 miljard kosten per jaar. Kan de Minister toezeggen dat vrijwel de volledige opbrengst van de verkoop van Tennet ten goede komt aan het vergroten van netcapaciteit?

Het is duidelijk is dat deze rekening opgebouwd in de kabinetten Rutte tientallen miljarden euro’s PER JAAR is. Is de minister met mij eens dat dit direct impact heeft op de begroting, op de financiële situatie in Nederland?

Ik heb al veel vragen gesteld aan de minister maar de vraag die het meest in de lucht hangt is welke verantwoordelijkheid de minister voor zijn ministerie en hemzelf ziet in deze kwesties? Falend beleid die de schatkist jaarlijks miljarden kosten is los van collegiaal bestuur een expliciete probleem van Financien. Hoe spreekt de minister zijn collega’s aan? hoe wordt in het Kabinet omgegaan met kosten/baten analyses? Is de minister het met me eens dat alleen de hand op de knipt broodnodige oplossingen in de weg staat?

Dan hebben we nog een miljarden rekening. Na decennia afbraakbeleid hebben we nu te versnellen op defensie uitgaven. Hoe realistisch zijn de defensie uitgaven? Veel aannemelijker zijn onder uitputting en kasschuiven. De Rekenkamer constateerde al dat er minder defensiematerieel wordt ingekocht dan gepland. Hoe kijkt de minister met zijn collega’s mee op de realiteitswaarde van onze Defensie begroting? Ander vragen zijn: wat doen die extra bedragen voor defensie, gelet op weinig aanbod, met de prijzen van defensiematerieel en inflatie?

NSC is ferm voorstander van het versterken van onze weerbaarheid. Het is daarbij onze overtuiging dat een maatschappelijke opgave is. Daarom stellen we voor om een klein deel van het budget voor Defensie komende jaren in te zetten voor maatschappelijke weerbaarheid in plaats van onder uitputting afwachten. Hiervoor heb ik een amendementen ingediend die ingaan op:

• Cyberveiligheid voor bedrijven: Onderzoek van ABN AMRO laat zien dat cyberweerbaarheid in Nederland achterblijft bij de geopolitieke realiteit. Versterk de loketfunctie van het digital trust centre.
• Medische weerbaarheid vergroten door te investeren in zorg reservisten. Het aantrekken van jonge mensen als zorgreservisten kan een enorme aanwinst zijn voor het zorg reservisten netwerk. Bovendien biedt het een kans om mensen te werven in de zorg.
• Wijkpunten en -netwerken faciliteren met materieel en ondersteuning. Niet top-down maar vanuit de samenleving.

De rekeningen zijn enorm. Grote vraag is wie deze rekeningen van Rutte gaat betalen? Dit is de opgave van komende kabinetten, essentieel hierin is de mogelijkheid van de Kamer om daar op bij te sturen. Dat vraagt een transparante begroting en openhartig gesprek in de Kamer. De Rekenkamer geeft aan dat incomplete informatie over geld, verwachte resultaten en risico’s het lastiger maken voor het parlement om een goed onderbouwde budgetbeoordeling te maken en het budgetrecht goed uit te oefenen

Daarbij valt het me op dat het selectieve begroten herkenbare thema’s heeft, bijvoorbeeld:

• Afdracht Europa, hoe realistisch is de ingecalculeerde bezuiniging van 1,6 miljard op de afdracht deze vraag ik de minister
• Asielopvang, het CPB en de Algemene Rekenkamer kraakt de verwachtingen van de begroting. Nu PVV en VVD nog voor verdere vertraging van asielwetten hebben gezorgd is het helemaal onrealistisch. Ik vraag de minister dan ook om deze raming te onderbouwen? Daar kan het wel maar ondertussen houden we vol dat er geen geld is voor cellen, ervaren mensen in de bijstand een boete als ze gaan samenwonen (terwijl dit juist woningen oplevert) en worden mensen minder geholpen met hun energierekening terwijl de winter voor de deur staat.

De begrotingsregels zoals nu toegepast helpen daarin niet want het gevolg is duidelijk: een historisch lage staatsschuld en een betrouwbaarheidscrisis. Ik verzoek de minister met zijn opvolger af te spreken dat de begrotingsregel in een aparte brief worden besproken met de nieuwe kamer en hier in te gaan op de Europese koppen op de begrotingsregels. Ook verzoek ik de ondersteuning van de Kamer te versterken op de democratische legitimiteit van de regels te vergroten.

Je bent geen NSC’er als je niet ten minste één keer de grondwet hebt aangehaald. Daarom roep ik in herinnering dat het juist informeren van de Kamer en het budgetrecht in met de artikelen 68 en 105 van de Grondwet staan. Een ander kroonjuweel van NSC is: Mensen boven modellen en zorgen voor zekerheid

De gebruikte koopkrachtmodellen staan heel ver van de realiteit. Mijn overbuurvrouw kan niet rondkomen van haar AOW, gezondheidsproblemen, wantrouwen naar de overheid. Tegenwoordig als ik een praatje maak moet vraagt ze me geld te lenen. Zal ik haar vertellen dat de modellen toch echt zeggen dat ze er 2% op vooruit gaat in koopkracht komend jaar? Ze zal er niets van merken.

Ons inkomen, toeslagen en belastingstelsel is hartstikke stuk. En toch wordt er elke keer weer minutieus met parameters geschoven om politieke punten te maken. Liever dat dan hervormen. De beweging van dit kabinet om belasting te verhogen en arbeidskorting te verlagen is een exemplarisch voorbeeld. Deze millimeter sturing gaat ten koste van gepensioneerden en arbeidsongeschikten. Goed dat er een Kamermeerderheid is die de regering verzoekt dit terug te draaien. Kan de minister bevestigen dat hij de GEDEKTE motie van Hijum uitvoert en meer doet dan alleen belastingplan afwachten?

Ook de buffelboete is zo’n voorbeeld: werkenden met de allerlaagste inkomens krijgen belastingnadeel onder het adagium: ga maar méér werken. Wat zeggen we dan tegen mantelzorgers, arbeidsongeschikten, de verplegers en het winkelpersoneel? Daarom ons amendement samen met Groenlinks- PvdA.

Onbegrijpelijk en onverteerbaar vind ik het dat geen scenario’s over vereenvoudiging zijn verschenen. Sterker nog, een kamerbrede motie die EXPLICIET ingaat op dat ONDANKS de demissionaire status van het kabinet de brief moet komen. Hoezo ook geen scenario’s? Ik weet zeker dat er voldoende kennis is binnen het ministerie. Het probleem is politieke onwil. politieke onwil. Voorzitter: wat houdt de Minister tegen?

De onwil komt duidelijk niet van NSC vandaan. Wij hebben concrete voorstellen voor meer zekerheid, om af te komen van onze verslaving aan toeslagen. Ik noem ze:

1. Hoger minimumloon: dat moet naar 18euro, inclusief koppeling met AOW en uitkeringen. Jeugdloon vanaf 18 jaar afschaffen. De verslaving aan toeslagen terugdringen en zekerheid brengen in mensenlevens. Voor de bedrijven moet compensatie komen en voor de economie maken we keuzes: minder lage lonen arbeidsmigratie en zo meer ruimte voor hoogwaardige economie.
2. Betaalbare zorg: zorgpremie naar €50,- en eigen risico naar €50,- per keer. Zorgtoeslag kan eraf en ook zo weet je waar je aan toe bent.
3. Gezinsgerichte ondersteuning: één kindpakket voor gezinnen en kinderopvangtoeslag direct financieren naar de opvang.
4. Betaalbare Energie: het energiefonds moet eenvoudig en toegankelijk zijn. De energierekening kan omlaag door belastingkorting op energieaansluitingen voor woningen te vergroten. Ook hierover zijn NSC moties aangenomen.
5. Hervormen van belasting en kortingen waar een progressief vierschijvenstelsel de basis is. Waar de belastingmix kleine stapjes af zet van het belasten van arbeid en we kortingen zo veel als mogelijk afbouwen.

Noodzakelijke voorwaarde van dit alles is een dienstbare overheid. Een overheid die er meer voor de mensen thuis is dan voor ons hier in Den Haag. NSC pareltjes zoals proactieve dienstverlening en vergisrecht zijn hier noodzakelijk in. Het kan gewoon, het rekent rond, we kunnen zorgen voor meer zekerheid.

Nieuw Sociaal Contract is precies dat: Nieuw. Wij hebben een eigen visie op:

• De Nederlandse overheid die dienstbaar moet zijn aan haar inwoners
• Over bestaanszekerheid in de echte wereld, zeker ook voor degene die niet meer mee kunnen doen
• Weerbaarheid vanuit de samenleving wat zo veel verder gaat dan bommen en granaten