17 sep 2025
De problemen waar dit land mee te maken heeft, waren zelden groter en zelden ingewikkelder: een nijpend tekort aan woningen, een doolhof van toeslagen, onbetaalbare rekeningen en vaste lasten, een zorgsysteem dat kraakt in zijn voegen, een instroom van migranten die het land niet aankan. Deze problemen houden Nederland bezig en schreeuwen om een oplossing. Maar Nederland gelooft niet meer dat wij, wij in Den Haag, deze problemen kunnen oplossen. De samenleving geeft ons, de Haagse politiek, een stevige onvoldoende. "Te veel met zichzelf bezig", "niet in staat tot samenwerken", "ze lossen problemen niet op". Nog slechts drie op de tien mensen heeft vertrouwen in de landelijke politiek.
Achter die frustratie en teleurstelling gaan redelijke mensen schuil, mensen die niet eens zo veel verwachten van de politiek, maar wel dat zij zekerheid biedt, dat zij het landsbelang dient en dat zij problemen oplost of in elk geval luistert en serieus werkt aan die oplossingen. Maar in de afgelopen vijftien jaar is onder liberaal bewind de overheid gerund als een bedrijf. We hebben van burgers klanten gemaakt. Wie betaalt, mag als eerste kiezen. Wie geen geld heeft, mag achter aansluiten. We nemen de telefoon niet meer op en steeds meer mensen staan in de wacht.
Twee jaar geleden hebben wij Nieuw Sociaal Contract opgericht omdat wij vonden en vinden dat het anders moet. We willen een einde aan de heersende machtspolitiek die wegkijkt van problemen en sorry zegt, die geen verantwoordelijkheid neemt, die over de hoofden van mensen heen bestuurt vanuit Haagse torens op basis van rekenmodellen, die de grondrechten van burgers niet serieus neemt, die de samenleving reduceert tot een markt van individuen en die niet snapt dat Nederland groter is dan de Randstad. Wij voelen het als een zware opdracht om een politiek terug te bouwen waarin mensen geloven, een politiek die doet wat ze belooft en die werkt. Dat is echt geen utopie, maar we moeten wel kritisch naar onszelf kijken, want het lijkt alsof we het samenwerken zijn verleerd; "polderen" werd dat ook weleens genoemd. Ik heb tijdens de onderhandelingen met en tussen vakbonden en werkgevers over een regeling voor vroegpensioen bij zwaar werk mogen ervaren dat dat nog bestaat. Het kan: naar elkaar luisteren, elkaar proberen te begrijpen, compromissen sluiten, keuzes maken met het oog op de lange termijn, omdat je uiteindelijk altijd ook weer met elkaar verder moet.
Vanuit de Tweede Kamer willen wij nu als fractie samenwerken aan oplossingen, met het kabinet en met andere fracties in deze Kamer. Wij hebben de oproep van het kabinet in de troonrede gehoord en wij gaan het gesprek ook graag aan. De begroting die het kabinet heeft gepresenteerd, kunnen we in grote lijnen steunen. Daar zal ik straks eerst iets over zeggen, maar er is veel meer nodig om uit de stilstand te komen en om te zorgen voor zekerheid. Op drie punten wil ik het kabinet uitdagen om al op korte termijn ook verdere stappen te zetten.
1. Bestaanszekerheid 2. Wonen 3. Migratie
Laat ik beginnen met de begroting voor 2026. We zien gelukkig dat de koopkracht van werkenden, uitkeringsgerechtigden en gepensioneerden het komende jaar toeneemt en dat de armoede afneemt. Dat komt niet in de eerste plaats door beleid, maar doordat de lonen in 2026 harder stijgen dan de inflatie en ook door maatregelen waar NSC voor heeft geknokt. Zo gaan de huurtoeslag en het kindgebonden budget omhoog. Ook stijgen de AOW en andere uitkeringen. Met die maatregelen kunnen we dan ook instemmen. Dat geldt ook voor de eerste stappen die worden gezet om het minimumjeugdloon te verhogen en voor het extra geld voor de rechtshulp voor kwetsbare mensen die in de knel komen door een juridisch probleem.
Toch zie ik ook voorstellen die ons slecht bevallen. De mantra van de VVD dat werkenden er altijd meer op vooruit moeten gaan dan andere groepen zien we ook in deze begroting terug. Want een fiscaal trucje, het verhogen van de arbeidskorting, zorgt ervoor dat werkenden er in de modellen op vooruitgaan. Dat wordt echter betaald door een hogere belasting voor iedereen, gepensioneerden, mensen met een uitkering en werkenden, en dus door de mensen die jarenlang hard hebben gewerkt en die al vijftien jaar op achterstand zijn gezet. Ik heb daar zojuist ook iets over gezegd. Die mensen kunnen best wat extra steun gebruiken. Ik merk dat overigens ook aan de reacties die ik krijg van mensen naar aanleiding van het debat dat hier vanochtend over is gevoerd. Ik vraag aan de premier waarom voor deze ingreep is gekozen.
In de krant van wakker Nederland is te lezen dat de energiebelasting stijgt naar recordhoogte. In de Voorjaarsnota hadden we 200 miljoen per jaar afgesproken om dat probleem in elk geval voor een deel op te lossen, maar het kabinet halveert dat bedrag nu. Mede daardoor komen mensen in de kou te staan. Ik reken er echt op dat we de komende dagen met elkaar zoeken naar manieren om de energiebelasting te verlagen. Ik denk dat er daarvoor mogelijkheden zijn en ik zou graag met het kabinet en collega's in gesprek gaan over concrete manieren om dat te bereiken.
Ook heb ik nog een vraag over de 50 miljoen extra in 2025 voor het energienoodfonds op basis van het amendement van de heer Grinwis. Dat geld wordt doorgeschoven naar 2027. Waarom wordt er niet geprobeerd, zo vraag ik het kabinet, om de energierekening te helpen beperken voor de mensen die dit zo hard nodig hebben. Graag krijg ik de toezegging dat dit voor de komende winter wordt opgepakt.
Dat was het over de koopkracht. Bestaanszekerheid is echter meer dan koopkracht. Het gaat erom dat je zekerheid hebt als je ziek of ouder wordt. Het gaat om de zekerheid van een vast contract. Een overheid moet houvast bieden in plaats van mensen vermorzelen met regels en toeslagen. We hebben het veel te ingewikkeld gemaakt om rond te komen. Die complexiteit kan verschrikkelijke gevolgen hebben voor mensen. Dat hebben we van dichtbij gezien in het toeslagenschandaal. Ouders die volledig te goeder trouw handelden, werden weggezet als fraudeurs. Het gevolg daarvan waren schulden, gebroken gezinnen en kinderen zonder thuis. Weg toekomst! De kinderopvangtoeslag is maar één van de vele toeslagen die we in Nederland hebben opgetuigd.
Stel: je bent een alleenstaande moeder met twee kinderen en een huurhuis, je werkt drie dagen per week en je hebt een jaarsalaris van rond de €30.000. Dan ben je afhankelijk van de zorgtoeslag, de huurtoeslag, het kindgebonden budget, de kinderopvangtoeslag en nog een hele hoop gemeentelijke regelingen. Die zijn allemaal goed bedoeld, maar administratief verschrikkelijk en omgeven met heel veel onzekerheid. Want vanwege één klein foutje moet je enorme bedragen terugbetalen. En het gaat niet om kleine aantallen mensen. Deze alleenstaande moeder met haar kinderen is een van de zes miljoen huishoudens die een of meerdere toeslagen ontvangen.
Nieuw Sociaal Contract heeft concrete plannen klaarliggen. Want als we van het toeslagendoolhof af willen, dan moeten we starten met een fatsoenlijk inkomen en met een minimumloon dat stijgt naar €18. De AOW en andere uitkeringen moeten worden gekoppeld aan het minimumloon. Op die manier hebben mensen ook minder toeslagen nodig om rond te komen. Zo kun je zorgen voor zekerheid. De kinderopvangtoeslag kunnen we dan langzaam afbouwen en de zorgtoeslag kunnen we zelfs helemaal afschaffen als we de zorgpremie naar €50 zouden brengen. Dat scheelt een hoop gedoe en een hoop onzekerheid.
Wij denken dat het echt hoog tijd is om het hele systeem een stuk simpeler te maken, maar we weten ook dat het een heel ingrijpende verbouwing is die vraagt om een breed politiek draagvlak en om een heel lange adem. Waar, zo vraag ik het kabinet, blijft de brief over de aanpak van die vereenvoudiging? Die zou namelijk voor de zomer al naar de Kamer worden gestuurd. Daarover zijn ook verschillende moties aangenomen. Graag hoor ik van de premier of en wanneer we als Kamer nog over die aanpak kunnen spreken.
Bestaanszekerheid is ook: een dak boven je hoofd hebben. In deze Kamer is gelukkig veel overeenstemming over de noodzaak om meer woningen te bouwen. We horen al jaren de mantra van de grote filosoof Koerhuis, maar toch blijft de bouw hopeloos achter, zowel bij de nieuwbouw als in de bestaande woningvoorraad. Nu al zoeken ruim 400.000 huishoudens, dus ongeveer 1 miljoen mensen, tevergeefs een betaalbaar huis. Wanneer krijgen die mensen weer perspectief, zodat ze door kunnen met hun leven, de studie kunnen doen die ze willen, aan gezinsuitbreiding kunnen doen of doorstromen naar een huis dat beter geschikt is voor zorg? Ook voor deze problematiek, het versnellen van woningbouw, moeten we echt bruggen bouwen en de beste oplossingen kiezen. Dat betekent: én meer sociale huur én een lagere overdrachtsbelasting. Wanneer stoppen we met de kostendelersnorm in de Participatiewet? Mensen verdienen geen boete op samenwonen. Graag ook op dit punt een reactie van de premier.
Een van de oorzaken van de stilstand in de bouw is stikstof. Dat is net ook al kort aan de orde geweest. Het is echt een hele slechte zaak dat we hierop geen meters maken. Dat geldt niet alleen voor bouwprojecten, maar vooral ook voor boeren. Er heeft in het afgelopen jaar geen enkele PAS-melder duidelijkheid gekregen. Dat zijn mensen die hun bedrijf te goeder trouw hebben gerund en nu door overheidsfalen in grote onzekerheid verkeren. We hebben het vaak over de toeslagenouders, maar deze groep hardwerkende ondernemers zit echt al jaren in de ellende. Ik heb van dichtbij de wanhoop van die mensen gezien. Hoe goed ook bedoeld, die PAS-melders zijn niet geholpen met drie jaar uitstel. Zij verdienen morgen een vergunning. Wij zien dat de ministeriële commissie stikstof geen weg uit het juridische moeras vond en dat er sprake is van stilstand. Hier moet de politiek echt lef tonen om knopen door te hakken. Ik hoor graag van de premier, die ook voorzitter was van de commissie stikstof, wat er volgens hem nou echt moet gebeuren om deze impasse te doorbreken.
Wonen draait om meer dan een dak boven je hoofd. De situatie op de woningmarkt is zo nijpend dat huurders in onveilige situaties terechtkomen. Verhuurders kunnen zich dan schandalig misdragen, omdat huurders toch nergens anders heen kunnen. Huurders zijn de dupe, betalen onmogelijke bedragen aan huur en zijn niet beschermd. Ze verblijven soms in woningen waar je, als het hard waait, het gevoel hebt dat je buiten zit. Ze krijgen gezondheidsklachten door schimmel in woningen. Dit zijn geen denkbeeldige voorbeelden. Dit zijn concrete voorbeelden die mijn collega Merlien Welzijn in de afgelopen maanden heeft aangetroffen tijdens haar ronde door het land. Ondanks alle maatregelen in de afgelopen jaren blijft handhaving ontzettend moeilijk. Huurders zijn bang om uit hun woning gezet te worden en durven verhuurders niet aan te geven. Daar moet echt verandering in komen. Een huurregister is daarvoor de oplossing, want daarmee maak je verhuurders zichtbaar en kan er ook gehandhaafd worden. Graag vernemen wij van het kabinet of het bereid is om al dit jaar dat huurregister tot stand te brengen.
Dan het derde probleem waar ik het over wilde hebben, namelijk migratie. Er komen veel te veel mensen tegelijk naar Nederland. Daardoor zijn er nog minder woningen beschikbaar. Scholen en ziekenhuizen raken overbelast. In dorpen en wijken zorgt het voor spanningen, en het drukt zwaar op hoe we hier samenleven. Wij moeten het aantal migranten terugbrengen tot wat ons land aankan. Dat geldt voor asielmigratie, maar des te meer voor arbeidsmigratie. Laten we beginnen met een harde aanpak van misstanden bij arbeidsmigranten. Dat is voor sommige partijen helaas een blinde vlek. Migranten worden namelijk uitgebuit; we zien dat op grote schaal in Nederland. Onderbetaling is eerder regel dan uitzondering. Er is sprake van abominabele arbeidsomstandigheden, van paspoorten die worden ingenomen en van overvolle huizen. Dit soort praktijken hoort niet thuis in Nederland. De grootste misstanden vinden plaats in de vleessector. Kan het kabinet bevestigen dat er nog steeds een uitzendverbod voor deze sector wordt voorbereid? We zullen als land echt fundamentele keuzes moeten maken en afkicken van de verslaving aan goedkope arbeid. Flexcontracten en schijnzelfstandigheid drukken lonen en halen zekerheden weg. Stop met het belonen van uitbuiting en gebruik het geld voor innovatie en opleiding. Laat Nederland beter worden door kwaliteit, niet door lage lonen. Zo bouwen we een sterke economie met eerlijk werk en echte zekerheid.
Dat was ook de kern van het advies uit het interdepartementaal beleidsonderzoek naar arbeidsmigratie, het ibo. Er zijn hele concrete aanbevelingen gedaan: gooi het minimumloon omhoog, schaf fiscale voordelen af, zorg voor een werkgeversheffing in sectoren met veel arbeidsmigranten, en zorg voor ontmoediging van uitzendwerk in sectoren zoals de vleessector. Mijn vraag aan het kabinet is of het nog voor het verkiezingsreces een beleidsreactie naar de Kamer kan sturen. En maak naast innovatie ook afspraken met werkgevers om werk te bieden aan mensen die thuiszitten: statushouders, mensen in de bijstand en mensen die deels kunnen werken. Ik heb de heer Jetten daarover een aantal opmerkingen horen maken.
Dan toch ook asiel, want ook NSC wil toe naar een ander asielstelsel, met een grotere rol voor opvang in de regio, het aanvragen van asiel en terugkeer in veilige derde landen. Maar we moeten ons dan wel realiseren dat we afhankelijk zijn van de medewerking van die derde landen. Partijen die aan de ene kant heel hard pleiten voor een hervorming van het asielstelsel, maar tegelijkertijd miljarden willen blijven korten op ontwikkelingshulp, bieden geen oplossing. Ik vraag de regering of de koppeling van het budget voor ontwikkelingssamenwerking aan het bbp in 2026 wordt hersteld, zoals ook de Eerste Kamer heeft geëist.
En wat gaat het kabinet doen om de asielwetten door de Eerste Kamer te krijgen? We hebben er al een aantal debatten over gevoerd. Nieuw Sociaal Contract zal de inzet op een strenger asielbeleid blijven steunen. Maar hoe gaat het kabinet voorkomen dat hulp aan illegalen, het bieden van een kop soep, strafbaar wordt? Ja, we hebben al kennisgenomen van de wetsaanpassing die minister Van Weel voorbereidt. Deelt het kabinet onze opvatting dat het amendement om illegaliteit strafbaar te stellen beter maar helemaal kan worden geschrapt? Om vervolgens te werken aan een maatregel waarvoor naar verwachting een veel breder draagvlak bestaat in zowel de Tweede als de Eerste Kamer, namelijk het strafbaar stellen van het niet meewerken aan terugkeer.
Ik kom tot een afronding. Dit land kent grote problemen op bestaanszekerheid, zorg en migratie. Maar ik zie ook de beweging die mogelijk is. Ik zie de samenwerking waartoe partijen in deze Kamer bereid zijn, bijvoorbeeld als het gaat over het cellentekort waardoor gevangenen vervroegd vrijgelaten worden. Samen met de fracties van D66 en het CDA, de heer Sneller, de heer Boswijk en de heer Six Dijkstra, werken we aan een wetsvoorstel om slimmer straffen mogelijk te maken, zoals het invoeren van een enkelband. Dat is een heel concrete oplossing voor een heel concreet probleem. Of toen we zagen dat bussen in provincies als Zeeland niet meer zouden rijden omdat geen bedrijf dat nog wilde regelen en de provincie dat niet mag regelen, hebben we samen met de fractie van GroenLinks-PvdA ervoor gezorgd dat de provincie daarop weer regie kan pakken. De bus moet blijven rijden!
En waar boeren en burgers al jarenlang steeds meer tegenover elkaar komen te staan, overbruggen we nu de verschillen. Samen met de fractie van de ChristenUnie zetten we een helder toekomstbeeld neer met een wetsvoorstel en een visie voor een meer grondgebonden landbouw waarmee boeren kunnen boeren en burgers profijt hebben van een betere kwaliteit van natuur en water om gezamenlijk over partijbelangen heen tot een oplossing te komen.
De koning zei op Prinsjesdag al dat we elkaar de hand moeten reiken, ook als we het niet eens zijn. Zo kunnen we samenwerken aan oplossingen voor de zorgen van mensen in ons land.
