24 mei 2025
Tijdens het NSC ledencongres deelt Minister van Buitenlandse Zaken Caspar Veldkamp zijn visie op veiligheid en bestaanszekerheid.
"Dank allemaal en dank Talitha terwijl ik hier sta met enige bescheidenheid na al deze prachtige optredens die we vandaag hebben gehad. Blijkt inhoudelijk een mooi afgewerkt statement. Ik sta hier met enige bescheidenheid. Ik ben zelf gisteren uit het vliegtuig vanuit Beijing gerold. Ik heb geen mooie speech voorbereid, wel wat losse aantekeningen gemaakt waarin ik wat op gekrabbeld heb gezet op het vliegtuig terug waar ik dan graag uit put.
Het is heel fijn om hier te staan, het is heel fijn onder elkaar te zijn. Het voelt ook als een brede volkspartij. Het zijn hele onzekere tijden in de wereld. We leven in een overgangstijd. En een overgangstijd gaat met onzekerheid gepaard. En onzekerheid gaat gepaard met risico’s. Risico’s waar we ons tegen moeten wapenen. De periode van de afgelopen 35 jaar, sinds de val van de Berlijnse Muur, die sluit zich af. We kunnen ons allemaal een premier herinneren, nou de wat ouderen onder u zoals ik, die ooit zei: “Het wordt nooit meer zoals het was.”
35 jaar die in het teken stonden van globalisering, van liberalisering, van het optimaliseren van de wereldwijde waardeketen. Van producten die de hele wereld over worden gesleept en worden gefabriceerd. Die koers, daar zien we nu ook de nadelen van. We hadden het net al over de afhankelijkheden. De afhankelijkheden hebben we met Covid al ontdekt. Dat we ons ineens realiseerden hoe afhankelijk we waren van mondkapjes uit een ander land en dat heeft ook betrekking tot andere afhankelijkheden. Dat werkmodel van de afgelopen decennia, ons verdienmodel, dat heeft in de wereld heel veel goeds gebracht.
Miljarden mensen in opkomende landen, die zijn uit de armoede geheven en tot de middenklasse gemaakt. Ik zei al, ik kwam gisteren terug uit China daar zie je dat ook. Indrukwekkend om dat te zien. Maar de afgelopen 35 jaar is er ook wel het één en ander misgegaan. Economische verschuivingen, mede veroorzaakt door onze financiële markten. We hebben onze westerse wereld ook vaak gedeïndustrialiseerd. De maak-industrie die wegkwijnde, banen die naar elders vertrokken. De economen zien dat al vanaf de eeuwwisseling. Naast welvaartsstijging van omringende landen, zien we ook relatieve en reële teruggang voor inkomens van lagere-middenklasse in westerse landen. Bestaanszekerheid onder druk, met mensen die harder moeten trappelen om hun hoofd boven water te houden. De sociale samenhang die wegkwijnt. De traditionele politieke partijen die zagen dat vaak niet. Zij zagen die mensen niet of hoorden hen niet of bekeken hen vaak neerbuigend aan. We herinneren ons Hilary Clinton die zei: “deplorables”. Iemand die in Nederland zei: “Wie zijn die mensen?” Zo zag je veel mensen in veel landen die stapten over naar anderen, naar populisten als Trump of in Middle-England waar ze voor een Brexit gingen stemmen. Of in Frankrijk waar ze gele hesjes gingen aantrekken. Of in Duitsland waar mensen die vakbondslid zijn ineens op partijen als de AfD gingen stemmen. En ook in Nederland in wijken waar vroeger echt de Partij van de Arbeid dominant aanwezig was, stemmen nu heel veel mensen op hard rechts.
Het leverde een nieuwe machtsverhouding op met veel onzekerheid. Met binnenlandse en internationale repercussies. Zoals Trump die van mening is dat globalisering zoals die was, niet meer in het voordeel van Amerika werkt, maar zich tegen de Verenigde Staten is gaan keren. En de Amerikaanse regering die de verhoudingen opschudden, richting eigen belang en anders maar de beuk erin. De tweede termijn van Trump die gaat ook bredere gevolgen hebben. Het zwaartepunt van de wereld is in heel veel opzichten richting Azië verschoven en de focus van Amerika daarmee ook. De Verenigde Staten vraagt van Europa dat we meer de broek ophouden voor onze eigen veiligheid en de verantwoordelijkheid van onze eigen omgeving. We zullen veel meer die eigen veiligheid en verantwoordelijkheid moeten nemen, zoals via een Europese pijler in de NAVO.
Europa heeft het niet makkelijk in deze tijden. Europa is in heel veel opzichten verleerd om met macht en machtsverhoudingen in de wereld om te gaan. We zijn de taal van wenselijkheden gaan spreken in plaats van werkelijkheden in het oog te houden. We zijn ons gaan wentelen in onze eigen gelijk in hoe de wereld zou moeten zijn. En veel Europese diplomaten, die zitten liever met gelijkgezinden diplomaten in de Verenigde Naties mooie proclamaties af te geven, dan dat ze bijvoorbeeld naar een land als China afreizen om daar te beseffen hoe klein wij zijn en hoe smal de marges om iets te bereiken. Begrijp mij niet verkeerd, we staan voor onze waarden, onze democratie, voor universele mensenrechten, voor de rechten van vrouwen en meiden, voor de rechten van LHBTIQ+-mensen, voor religieuze vrijheden en nog veel meer. En tegelijkertijd met het besef dat de wereld ook gemaakt wordt door macht. Dat we vanuit Europa weer de taal van de macht moeten leren spreken. In een wereld die niet meer door één supermacht wordt beheerst, maar toenemend multipolair van huis is. Meerdere machtscentra kent en meerdere niet alleen grootmachten maar meerdere midden-machten. We kennen ze allemaal: van Turkije, tot Saudi-Arabië. Van Zuid-Afrika tot Brazilië. Landen die zich ook willen doen gelden, tenminste in hun eigen omgeving.
Meerdere machten, meerdere centra betekent mathematisch – onze Pieter kan ons dat allemaal uitleggen – meer frictiepunten, meer schuurpunten tussen hen. Om te voorkomen dat er botsingen ontstaan en botsingen uit de hand lopen zal diplomatie nodig zijn. Meer dan alleen het afgeven van boze verklaringen op sociale media, ook zal stille diplomatie nodig zijn. Veelal om ergere botsingen te voorkomen. Allebei is nodig! Allebei zal nodig zijn, naarmate wat het meest effectief kan zijn.
En lieve vrienden, ondertussen woedt de oorlog in Oekraïne. Eddy, jij was er net, misschien kan je laten zien wat je om je linkerarm hebt. We hebben elkaar er niet over gesproken, maar ik weet wat het is, want ik ben op dezelfde plaats geweest. En misschien moet u maar eens aan Eddy vragen wat die oorlog met mensen doet. Dat mensen daar een arm missen, een been missen of een oog missen. En werkelijk het is verschrikkelijk. Een oorlog die tegelijkertijd onze veiligheid in Europa, in Nederland raakt. Hoe die oorlog afloopt dat kan voor vele jaren de opzet, de ordening van Europese veiligheid, bepalen. We zien president Trump, die stuurt aan op een einde van die oorlog. En helaas zien we Poetin vertragen, traineren. Hij negeerde de oproep tot een staak-het-vuren. Hij negeerde de uitnodiging van president Zelensky om hem in Istanboel te ontmoeten. En juist nu moeten we met Oekraïne staan. Onverminderd steunen, zodat het niet met de mens op de keel hoeft te staan, dat terwijl er over hen gesproken wordt. Dat doen we!
Nederland behoort – en daar ben ik trots op – tot de koplopers in de steun van Oekraïne. Dat betreft militaire steun en ook niet-militaire steun. Zoals een aantal mensen in het publiek zeiden: Rusland blijft de elektriciteitscentrales en dergelijke in Oekraïne beschieten. Ik ben bij zo’n elektriciteitscentrale geweest, die door zes Russische raketten volledig in brand was geschoten. Ook daar moeten we dus helpen om dat weer op te bouwen. Ondertussen moeten we druk op Rusland blijven voeren. Afgelopen dinsdag in de Raad Buitenlandse Zaken van de Europese ministers namen we, keurden we een zeventiende sanctiepakket richting Rusland goed. En daar zaten bijvoorbeeld sancties in tegen die Russische schaduwvloot met al die dubieuze schepen. En daar hebben we als Nederland tal van listings voor aangedragen, welke schepen daarin te sanctioneren. Juist, omdat ik niet optimistisch ben over Poetins’ Rusland, zullen we ondertussen moeten werken aan het versterken van onze defensie. Niet omdat ik vrees dat er morgen een Russische soldaat in uw tuin staat, laat staan in uw keuken, maar omdat wij onze afschrikking moeten versterken. Het hek om onze tuin moeten ophogen, zodat Poetin er niet over denkt over dat hek heen te willen klimmen. Artikel 5 van de NAVO moet stevig staan.
En ja, onze afschrikking op orde brengen, betekent ook onze weerbaarheid op orde brengen. Sterk staan tegen hybride dreiging, sterk staan tegen cyberaanvallen. Onze voorraden op orde brengen. Jesse Six Dijkstra benoemde het al. Tal van terreinen. Een stevige afschrikking op weerbaarheid, die staat niet los op zichzelf. We moeten des te meer werken aan concurrentiekracht in Europa. Als we die versterking van defensie en weerbaarheid - de uitgaven ook willen kunnen plegen. Bijvoorbeeld als het gaat waar Wytske het al over had, en ook dit hebben we niet gecoördineerd. Als het gaat over de energiekosten in Europa, die significant verhoogd zijn en in de Verenigde Staten en Azië bijvoorbeeld. Maar ook als het gaat over de Europese regeldruk, die toch echt uit de hand is gelopen. De Europese commissie zelf rekent ons voor dat er per jaar voor bedrijven, inclusief MKB, zo’n 150 miljard euro aan te hoge kosten betekent.
Wat betreft defensie en economie, maar ook maatschappelijk moeten we samen staan en dat wijst op wat Aant Jelle daarstraks zei. Maatschappelijk moeten we samen met elkaar optrekken. Bestaanszekerheid moeten we organiseren, zodat iedereen meekomt in onze samenleving. Dat iedereen zich mede-eigenaar voelt van onze maatschappij. En Eddy werkt daar keihard aan in het kabinet als minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Zonder bestaanszekerheid geen veiligheid en zonder veiligheid geen bestaanszekerheid. Ministers uit landen als Singapore, Indonesië of Zuid-Korea, die herinnerden mij er onlangs aan: jullie kunnen dit, jullie kunnen dit organiseren. Jullie tegenstander heet slechts Poetin. Een man die bang is voor zijn eigen volk. Een man die een economie bestuurt die vol met scheuren en barsten zit. Een man die een leger heeft dat zelfs na drie jaar Oekraïne er nog niet onder krijgt. En jullie, zeggen zij, in de jaren 60 en 70, was jullie afschrikking op orde terwijl jullie 3% tot wel 4% van het bbp aan defensie besteedden. En tegelijkertijd bouwden jullie verzorgingsstaten, niet alleen omdat het kon, maar ook omdat het moest. Vanwege de veiligheid, wilden we niet dat mensen massaal uitweken naar de verleiding van het communisme. Dat houden zij, die collega’s, mij voor ogen. Jullie kunnen dit en jullie kunnen het weer.
En ik zeg: er is een strategisch ontwaken nodig van Europese landen. Een besef dat we voor een brede opgave staan. Ik zie lichtpunten wat dat betreft. In Europa zien we momenteel dat regeringsleiders en ministers elkaar voortdurend opzoeken. Dat het Verenigd Koninkrijk zich weer aan Europa koppelt. Dat leiders als Starmer uit Engeland, Macron uit Frankrijk, Merz uit Duitsland, Tusk uit Polen, dat die zien en begrijpen dat er meer aan de hand is. Een opdracht ligt thuis en met elkaar. We zitten niet in de eerste plaats bij elkaar door allerlei institutionele argumenten om samen te werken, waar partijen als D66 en Volt het altijd graag over hebben. We hebben het over: hoe gaan we dit fiksen? Wat leggen we op de mat? Hoe krijgen we het voor mekaar zonder dat het meteen leidt tot meer Brusselse bureaucratie en meer Brusselse spelregels?
Ik ben blij dat we wat dat betreft mogen werken met een zwaargewicht als Dirk Gotink, die precies weet hoe daar de hazen lopen. Er liggen grote opgaven voor ons. Een wereld die rauwer is, met meerdere machtscentra, waarbij de politieke zelfbevrediging van boze tweets niet meer volstaat. Een Europa waarin we samen optrekken, zonder alles meteen in nieuwe regels of bureaucratie te bevatten. Een Europa waar voor mij een paal boven water staat: waar we onze defensie en weerbaarheid moeten versterken. Daar meer inzet voor nodig is. Waar ook een sociaaleconomische opdracht ligt, waarin we onze economie versterken, een boterham verdienen, zonder elkaar de rug toe te keren. En elkaar meenemen in sociale samenhang en weerbaarheid. Weerbaarheid die meer is dan een noodpakketje thuis, maar naar elkaar toestappen betekent, in plaats van polariseren. Aandacht en zorg voor elkaar, maakt een weerbare samenleving en een sterker land. En dat wil ik vandaag graag benadrukken, dank u wel!"
