Blog Agnes Joseph: Visie op nieuw pensioenstelsel te optimistisch

Het nieuwe pensioenstelsel zal in zijn huidige vorm voor grote problemen zorgen. In de zomer van 2023 is de Wet Toekomst Pensioenen (WTP) ingegaan. Op 1 januari 2025 maken de eerste drie pensioenfondsen (Loodsen, PWRI en APG) de overstap naar het nieuwe stelsel: zij varen dan alle opgebouwde pensioenrechten in naar persoonlijke pensioenvermogens. Die overgang lijkt het startschot voor een succesvolle transitie, maar de positieve geluiden verbloemen de onderliggende problematiek die de Wet Toekomst Pensioenen met zich meebrengt.

Die problemen beginnen bij de communicatie. Er wordt namelijk geen eerlijk verhaal verteld over de transitie. ‘Iedereen gaat erop vooruit in het nieuwe stelsel’, is een van de boodschappen. ‘In het nieuwe pensioenstelsel zouden de risico’s bovendien nog kleiner zijn dan onder het huidige pensioenstelsel’, luidt een andere boodschap “met een kortingskans van bijna nul”. Echter, deskundigen, de toezichthouder en wetenschappers hebben meermaals gewaarschuwd dat deze communicatie te rooskleurig is. En dat brengt risico’s met zich mee. Te hoge beloftes over het nieuwe stelsel kunnen immers omslaan in teleurstelling zodra er iets tegenzit in de economie. Dat kan vervolgens het draagvlak en vertrouwen in het pensioenstelsel ondermijnen.

Ook de haalbaarheid van de doelen van het nieuwe pensioenstelsel – een transparanter, persoonlijker en koopkrachtiger pensioen – rust op losse schroeven. In de transitieplannen zien we bijvoorbeeld nu al dat de nieuwe pensioenen deze doelen niet gaan bereiken. Zo is voor koopkrachtbehoud het bijhouden van de inflatie belangrijk. Maar de werkelijke inflatie speelt in de nieuwe wet geen enkele rol meer in de aanpassingen van de pensioenuitkeringen. Bovendien zijn de pensioenuitkeringen straks, nog meer dan nu, kwetsbaar voor onverwachte stijgingen van de inflatie. Daarbij is het belangrijk om te realiseren dat inflatierisico één van de grootste risico’s is voor gepensioneerden.

Daarnaast is het nieuwe pensioen onder de motorkap ontzettend complex geworden. Wetenschappers waarschuwen al dat het nieuwe stelsel voor deelnemers niet duidelijker is dan het oude stelsel. Het persoonlijke pensioenpotje, feitelijk het enige houvast van een deelnemer in het nieuwe pensioenstelsel, zou bovendien leiden tot ‘illusie van rijkdom’ en maakt geen onderdeel uit van de verplichte communicatie. Het grootste pensioenfonds ABP schrijft inmiddels dat het een ‘fabel’ is dat deelnemers een persoonlijk pensioenpotje krijgen. Tot zover het transparantere en persoonlijkere pensioen in het nieuwe stelsel.

Daar houdt het helaas niet bij op. Ook over de governance in de transitie naar het nieuwe pensioenstelsel zijn er veel vraagtekens. Mensen zijn simpelweg buitenspel gezet in de belangrijke keuze of hun bestaande ‘vaste’ pensioenuitkeringen worden omgezet in ‘variabele’ uitkeringen. Het individueel bezwaarrecht van deelnemers is namelijk geschrapt omwille van het invaren en vervangen door collectieve medezeggenschap. De uitgevoerde juridische analyse naar aanleiding van de aangenomen motie-Joseph concludeert dat het schrappen van het individueel bezwaarrecht ‘afbreuk doet aan de wezenlijke inhoud van het pensioenrecht’. Het collectieve medezeggenschap is volgens de analyse verre van een redelijk alternatief. Ook het ingevoerde hoorrecht voor slapers- en gepensioneerdenverenigingen blijkt in de praktijk veelal een ‘farce’.

Nederland heeft het beste pensioenstelsel ter wereld. Dat is een prestatie om trots op te zijn. Maar om op nummer 1 te blijven, is draagvlak en vertrouwen ontzettend belangrijk. En dat komt te voet en gaat te paard. Inmiddels zijn er claimstichtingen met meer dan 300.000 mensen op de been en in voorbereiding van rechtszaken. En op 19 december dient de eerste rechtszaak over de overgang naar het nieuwe stelsel al, met waarschuwingen vanuit verschillende hoeken dat de civiele rechtspraak overspoeld kan worden met rechtszaken als gevolg van de pensioentransitie. Het vertrouwen in het nieuwe pensioenstelsel is dus al laag. Het lage vertrouwen, de onhaalbare doelen en de overmoedige beloftes maken duidelijk dat we snel afstevenen op een collectieve pensioenramp.

Het is daarom tijd om bij te sturen nu het nog mogelijk is en er nog geen grote onomkeerbare stappen zijn gezet. Een eerlijk verhaal over de transitie naar het nieuwe pensioenstelsel is hierin onmisbaar. De communicatie moeten we hiertoe verbeteren. Daarnaast moeten pensioenfondsen de doelstellingen zoals een koopkrachtig pensioen daadwerkelijk kunnen nastreven. Ook is het belangrijk om de governance te versterken door deelnemers instemmingsrecht en handelingsperspectief te bieden bij grote wijzigingen van hun bestaande pensioenen. Dit verkleint juridische risico’s, draagt bij aan het vertrouwen in het pensioenstelsel en daarmee ook aan het behoud van de verplichtstelling. Daarmee komen we tot een daadwerkelijk toekomstbestendiger nieuw pensioenstelsel, en vergroten we de bestaanszekerheid van mensen in Nederland.